قالیچه های پرنده در ایران

در افسانه های اروپایی، ساحران معمولاً سوار بر دسته جارو حرکت می کردند و مسافت های طولانی را طی می کردند. در فیلم ها و کارتون هایی که در این مورد ساخته شده است، چنین تصویری آشناست. اما در همین فیلمها و کارتون ها، همتایان شرقی ساحران را سوار بر قالیچه پرنده نشان می دهند…کشف شواهد مستند از وجود قالیچه های پرنده در قرن های گذشته در ایران حکایت از آن دارد که خلفای اموی و عباسی در نابودی تکنولوژی ساخت قالیچه های پرنده نقش اساسی را ایفا کردند.
فصلنامه ادبی – فرهنگی ,استرالیایی مین جین (Meanjin Magazine) در شماره اخیر مطلبی را درباره راز قالیچه های پرنده درج کرده است که به گفته نویسنده از خلال مطالبی که در قلعه الموت ایران کشف شده است، روشن می شود. طبعاً درج این مطلب به معنی تأیید تمام مندرجات آن نیست، بلکه صرفاً اطلاع از روایتی در زمینه یکی از نمادهای اساطیری شرق است.

قرن ها پس از آن که قالیچه های پرنده تنها یک افسانه هزار و یک شبی تصور می شد، هنری بک، محقق فرانسوی، شواهد مستندی از وجود قالیچه های پرنده در ایران یافته است.

هنری بک در سرداب های زیرزمینی دژ قدیمی حشاشین در قلعه الموت، نزدیک دریای خزر، طومارهایی یافته است که شواهد جدیدی در مورد قالیچه های پرنده به دست می دهد.
این طومارها که به طرز خارق العاده ای سالم مانده اند، در اوایل قرن سیزدهم میلادی توسط یک محقق یهودی به نام اسحاق(ایزاک) بن شریره نوشته شده است,حقایق تازه ای را در مورد ماجرای واقعی قالیچه پرنده هزار و یکشب ارائه می کند.
پس از آن که پروفسور جی. دی . سپتیموس، زبان شناس مشهور، این متون را از زبان فارسی به انگلیسی ترجمه کرد.کشف این دست نوشته های تاریخی جهان علم را دچار ستیز شدیدی کرد.

پس از ترجمه این طومارها از فارسی به انگلیسی توسط پروفسور جی دی سپتیموس، کارشناسان برجسته از سراسر جهان در یک گردهمایی شتابزده در مدرسه مطالعات شرقی و آفریقایی لندن به تبادل نظر در این زمینه پرداختند. کشف باک از سوی بسیاری ازمورخان که معتقد بودند این دست نوشته ها قلابی است، مورد حمله قرار گرفت. باک به خاطر تولد فرزندش نتوانست در این گردهمایی شرکت کند، اما پروفسور سپتیموس به دفاع از وی برخاست و گفت باید در مورد یافته های جدید به دقت تحقیق شود.

اکنون مؤسسه لئوناردو داوینچی در شهر تریسته در ایتالیا در حال تعیین قدمت این طومارها با استفاده از کربن است
بنا بر نوشته های بن شریره، حکام مسلمان متعصب آن زمان قالیچه های پرنده را وسیله ای شیطانی می دانسته اند و به همین خاطر دانش ساخت آن را سرکوب می شد و سازندگان آنها آزار می دیدند و هر گونه شواهد در مورد وقایع مربوط به آنها به طور نظام مند نابود می شد .هر چند قالیچه های پرنده تا اواخر قرن سیزدهم میلادی بافته و فروخته می شده اند، اما استفاده از آن در انحصار افراد خاصی بوده است که البته این مشتریان را غالباً افرادی تشکیل می دادند که جزو طبقه محترم به شمار نمی رفتند...بنابر یادداشت های بن شریره، نخستین اشارات به قالیچه های باستانی در دو متن باستانی صورت گرفته است. یکی از این کتاب ها، مجموعه ای از ضرب المثل ها است که توسط شامشاد، وزیر نبوکدنزر پادشاه بابلی جمع آوری شده است و منبع دیگر، مجموعه ای از گفتگوهای باستانی است که توسط شخصی به نام ژوزفوس نگاشته شده است.

بر اساس نوشته های بن شریره، قالیچه های پرنده ای که می توانستند چند متر بر فراز زمین شناور باشند، نخستین بار توسط کیمیاگران و صنعت گران دربار ملکه صبا ساخته شد,در مراسم به تخت نشستن وی در سال ۹۷۷ قبل از میلاد، کیمیاگر دربار فرش های قهوه ای رنگ کوچکی را به وی نشان داد که یکی، دو متر بلند می شدند.
سال ها بعد وی یک قالیچه پرنده باشکوهی برای سلیمان فرستاد. این قالی که نشانه عشق بود، از جنس ابریشم سبز بود که پود طلا و نقره در آن به کاررفته و به سنگ های گران قیمت مرصع شده بود. طول و عرض آن به اندازه ای بود که تمام خدم و حشم سلیمان می توانستند روی آن جا بگیرند. سلیمان که سرگرم ساخت معبد خود در بیت المقدس بود، نتوانست هدیه را بپذیرد و آن را به درباریان داد. وقتی خبر این برخورد سرد به ملکه رسید، دلش شکست. هنرمندان سازنده قالیچه را مرخص کرد و دیگر گرد قالیچه پرنده نگشت.

سلیمان و ملکه بالاخره آشتی کردند اما هنرمندان آواره سال ها بی کاشانه بودند و نهایتاً ناچار شدند در سال ۹۴۳ قبل از میلاد در اطراف بغداد در بین النهرین ساکن شوند و همانجا کسب و کار خود را ادامه دادند.

بن شریره در یادداشت های خود به توضیح چگونگی کار این قالیچه های پرنده می پردازد، اما متأسفانه اکثر اصطلاحات و عبارات فنی به کار رفته در این قسمت قابل فهم نیست. اما از قسمت های قابل خواندن متن چنین بر می آید که قالیچه های پرنده هم مانند قالیچه های معمولی روی دار بافته می شده اند و تفاوت آنها با قالیچه های معمولی در مرحله رنگرزی بوده است.
این هنرمندان فرشباف ماده خاصی کشف کرده بودند که «از چشمه هایی در کوهستان به دست می آمد که دست بشر به آن نرسیده بود. وقتی این ماده در دیگی از روغن یونانی جوشان به شدت داغ می شد، در دمایی که بیشتر از حلقه هفتم جهنم بود، خواص ضدمغناطیسی پیدا می کرد».

با توجه به مغناطیس بودن کره زمین، وجود میلیون ها محور مغناطیسی که از قطب جنوب تا قطب شمال کشیده شده اند، قالیچه هایی که الیافشان به این گل آغشته می شد می توانستند از سطح زمین فاصله بگیرند. این فاصله با توجه به غلظت و میزان گل به کار رفته، از یک متر تا چند ده متر می رسید. محورهای مغناطیسی مانند ریل های هوایی عمل می کردند و قالیچه می توانست در امتداد این محورها پیش رود.

نیروی رانش در جهت خطوط مغناطیسی بود که به مانند ریل هوایی عمل می کردند. با وجودی که دروئیدهای (Druids) انگلیس و اینکاها در آمریکای جنوبی خطوط فی (fey-lines) را می شناختند، دانشمندان اخیراً دست به کار کشف خواص ویژه این خطوط شده اند.
براساس یادداشت های بن شریره، کتابخانه اسکندریه (که توسط بطلمیوس اول تاسیس شد ) تعداد زیادی از این قالیچه های پرنده را در اختیار داشته است و آن را برای گردش میان قفسه های مملو از پاپیروس کتابخانه، در اختیار مراجعه کنندگان به کتابخانه می گذاشته است. این کتابخانه که در یک زیگورات قرار داشته است، بیش از 40 هزار طومار خطی در اختیار داشته است که توسط سیصد نسل از کاتبان نگاشته شده بود. سقف این کتابخانه آن قدر بلند بوده است که بسیاری از مراجعه کنندگان ترجیح می داده اند به حالت شناور در هوا و روی قالیچه های پرنده مطالعه کند.

براساس یادداشت های بن شریره، ساخت قالیچه های پرنده در سرزمین های اسلامی به دو دلیل سرکوب شد:
نخست این که حکام متعصب مسلمان می گفتند بشر قرار نیست پرواز کند و قالیچه های پرنده باعث به هم خوردن نظم امور می شوند.
دلیل دوم بیشتر اقتصادی بود. بسیاری از اشراف و ثروتمندان عرب ثروت خود را مدیون گله های شتر و اسب خود بودند و دلشان نمی خواست چند صنعتگر فقیر و بی چیز با ساخت قالیچه های پرنده کسب و کار آنها را نابود کنند.

قالیچه های پرنده در زمان حکومت خلفای اموی و عباسی به شدت سرکوب شدند و در نهایت در سال 1226 میلادی و با حمله مغول به آسیای مرکزی، در هرات و بلخ و بخارا حمام خون به راه افتاد. مغول در جریان غارت و تاراج خود، چند قالیچه پرنده هم پیدا کردند و هنگامی که مردی به آنها گفت این قالیچه ها تیزروتر از اسب های پاکوتاه مغول هستند، چنگیرخان چنان از این توهین برآشفته شد که سر مرد را از تنش جدا کرد و دستور داد تمام قالیچه های پرنده قلمروی وسیعش را جمع آوری و نابود کنند.

چنانکه دیدیم در این نسخه ی پهلوی هم آمده بود که از این آخشیگ ویژه که از تبت به دست می آمد در روزگار ساسانی برای ساختن تختهای روان نیز بهره می برده اند.